Αγιοτόκος χαρακτηρίστηκε η Αιτωλοακαρνανία και η Μητροπολιτική μας Περιφερεια. Εδώ έζησαν, αγιάστηκαν και μαρτύρησαν πολλοί Άγιοι της Εκκλησίας μας, ασκητές, μάρτυρες και νεομάρτυρες. Χρέος μας είναι να τους γνωρίσουμε και η γνωριμία μαζί τους θα μας διδάξει, θα μας αφυπνίσει έτσι ώστε να ξεκινήσουμε και εμείς τον πνευματικό μας αγώνα έχοντας ως πρότυπα τους Αγίους μας.
Πλούσια και σπουδαία, η Αγιολογική παράδοση της Αιτωλοακαρνανίας όπου τα χώματά της είναι αγιασμένα και ποτισμένα με το αίμα των Οσίων και Αγίων της. Αυτούς τους ασκητές που οι ηθικές μορφές των δεν χάθηκαν στο πέρασμα των αιώνων καταγράφονται στη συνέχεια.
Ο Εθναπόστολος των Σκλάβων, ο μεγάλος Δάσκαλος, Προφήτης, Ισαπόστολος, Διαφωτιστής του Γένους Άγιος και Ιερομάρτυρας Κοσμάς ο Αιτωλός, προστάτης της Ιεράς Μητροπόλεώς μας. Γεννήθηκε στο Μέγα Δένδρο – Θέρμου το 1714 και πέθανε μετά από φρικτά βασανιστήρια, στις 24 Αυγούστου 1779 στο Κολικόντασι της Βορείου Ηπείρου.
Ο Άγιος Ανδρέας ο Ερημίτης, γεννήθηκε στο Μονοδέντρι της Ηπείρου το 1209. Ο Άγιος έζησε σε μια σπηλιά του Βάλτου, στο όρος Καλάνα, στις αρχές του 13ου μ. Χ. αιώνα και πέθανε στις 15 Μαΐου 1282.
Ο Άγιος Βάρβαρος ο Μυροβλύτης, καταγόταν από την Πεντάπολη της Αιγύπτου. Ασκήτεψε στον Τρύφο Ξηρομέρου. Γεννήθηκε το 800 περίπου. Πέθανε σκοτώνοντάς τον κάποιοι κυνηγοί της περιοχής, στις 23 Ιουνίου.
Ο Άγιος Ιερομάρτυρας Βλάσιος από τα Σκλάβαινα, έζησε στα τέλη του 10ου και τις αρχές του 11ου αιώνα μ.Χ. Γεννήθηκε στις 18 Δεκεμβρίου 950 και μαρτύρησε στις 24 Ιουνίου 1006, ημέρα Κυριακή σε ηλικία 56 χρόνων.
Ο Όσιος Δαυίδ, ο υποτακτικός του Μητροπολίτη Ναυπάκτου και Άρτας, Ακάκιου, που γεννήθηκε στη Γαρδενίτσα Λοκρίδος το 1485 και πέθανε το 1570.
Ο Άγιος Ευγένιος ο Αιτωλός, γεννήθηκε το 1597 στο Μέγα Δένδρο – Θέρμου και πέθανε στις 5 Αυγούστου του 1628.
Οι Άγιοι Νεομάρτυρες Θεόδωρος, Λάμπρος και Ανώνυμας, από την Πελοπόννησο που μαρτύρησαν στην Πόλη του Αγρινίου στις 2 Νοεμβρίου 1786.
Ο Άγιος Θεωνάς, ασκητής στην Ιερά Μονή Τιμίου Προδρόμου στην Ανάληψη Τριχωνίδας, Δερβέκιστα, μαθητής του Ιακώβου του Νεομάρτυρα. Γεννήθηκε στις αρχές του 15ου αιώνα μ.Χ. και πέθανε στα τέλη του ιδίου αιώνα.
Ο Όσιος Ιάκωβος ο Νεομάρτυρας, γεννήθηκε στην Καστοριά. Ασκήτεψε στην Ιερά Μονή Τιμίου Προδρόμου στην Ανάληψη Τριχωνίδας, Δερβέκιστα και πέθανε μετά από φρικτά βασανιστήρια την 1 Νοεμβρίου 1520.
Οι Ιεροδιάκονοι Ιάκωβος και ο Μοναχός Διονύσιος, μαθητές του Οσίου Ιακώβου του Νεομάρτυρα που ασκήτεψαν και αυτοί στην Ιερά Μονή Τιμίου Προδρόμου στην Ανάληψη Τριχωνίδας, Δερβέκιστα. Πέθαναν και αυτοί μετά από φρικτά βασανιστήρια την 1 Νοεμβρίου 1520.
Ο Άγιος Ιωάννης ο Νεομάρτυρας, γεννήθηκε στην Κόνιτσα της Ηπείρου το 1790 και πέθανε στο Αγρίνιο στις 23 Σεπτεμβρίου 1814.
Οι Άγιοι αυτάδελφοι Συμεών και Θεόδωρος, κτήτορες της Ιεράς Μονής του Μεγάλου Σπηλαίου, που γεννήθηκαν στη Θεσσαλονίκη και έζησαν τον 4ο αιώνα μ. Χ.
Ο Οσιολογιώτατος Ιερομόναχος Χρύσανθος, αδελφός του Αγίου Κοσμά του Αιτωλού. Γεννήθηκε στο Χωριό Ταξιάρχες του Δήμου Θέρμου το 1712 και πέθανε στη Νάξο το 1785.
Ο Όσιος Αρσένιος ο Βαρνακοβίτης, γεννήθηκε στα πρώτα χρόνια του 11ου αιώνα μ. Χ. στο χωριό Καρνές του Νομού Φωκίδας και πέθανε το Μάιο του 1111.
Ο Άγιος Καλλίνικος Ο εν αγίοις Μητροπολίτης Εδέσσης, Πέλλης και Αλμωπίας Καλλίνικος (κατά κόσμον Δημήτριος) Πούλος γεννήθηκε στο χωριό Σιταράλωνα Αγρινίου στις 26 Ιανουαρίου 1919 μ.Χ. από ευσεβείς γονείς, τον Γεώργιο και την Αικατερίνη. Την 1η Δεκεμβρίου του 1957 χειροτονήθηκε Πρεσβύτερος και προχειρίσθηκε Αρχιμανδρίτης. Μετά από 25ετἡ διακονία στην Ιερά Μητρόπολη Αιτωλίας και Ακαρνανίας ως πρωτοσύγκελλος εξελέγη Μητροπολίτης Εδέσσης και Πέλλης στις 24 Ιουνίου 1967 μ.Χ. και την επομένη χειροτονήθηκε στον Ιερό Ναό Αγίου Διονυσίου Αρεοπαγίτου Αθηνών. Αγωνίσθηκε για τον καταρτισμό των κληρικών της Μητροπόλεως του διοργανώνοντας συνέδρια και ιερατικές συνάξεις. Περιώδευσε ακούραστα την Αρχιερατική του περιφέρεια και φρόντισε ιδιαίτερα για τις χειροτονίες νέων κληρικών, το κήρυγμα και την ιερά εξομολόγηση. Ανέδειξε επίσης τις τοπικές αγίες, Νεομἀρτυρα Χρυσή και μάρτυρα Βάσσα την Εδεσσαία. Ίδρυσε Οικοτροφείο για την σπουδάζουσα νεολαία και Γηροκομείο για τους ηλικιωμένους. Προέβαλε τον μοναχισμό και ανασύστησε την Ιερά Μονή Αρχαγγέλου Μιχαήλ Αριδαίας.Εκοιμἡθη την 8η Αὐγούστου 1984 μ.Χ. μετά από επτάμηνη ασθένεια. Στην εξόδιο ακολουθία του παρέστησαν 29 Αρχιερείς, πολυάριθμοι κληρικοί και μεγάλο πλήθος λαού. Ετάφη στο δημόσιο Κοιμητἡριο της Έδεσσας μετά από δική του επιθυμία, επειδή θέλησε να βρίσκεται κοντά στον λαό που υπηρέτησε και ἀγάπησε.
Ο Βίος, τα θαύματα και τα βασανιστήρια όλων των Αγίων της Αιτωλοακαρνανίας γράφονται, κυκλοφορούν σε καλαίσθητο τόμο από τον συγγραφέα κ Χρήστο Γερ. Σιασο με τίτλο «ΟΙ ΑΓΙΟΙ ΤΗΣ ΑΙΤΩΛΟΑΚΑΡΝΑΝΙΑΣ», το οποίο προλογίζουν μεγάλοι Πατέρες της Εκκλησίας μας, σπουδαίοι πνευματικοί άνθρωποι των Γραμμάτων, είναι μοναδικό στο είδος του και πληρέστερο παντός άλλου.
Το απολυτίκιο των Αγίων
«Την πολυθαύμαστον ανευφημήσωμεν,Των Αιτωλών πιστοί και Ακαρνάνων γην,την εξανθήσασαν Χριστού τα άνθη τα μυρίπνοα.Ιάκωβον, Ιάκωβον, Διονύσιον, Βάρβαρον, σοφόν Κοσμάν,Ανδρέαν τε, Ιωάννην, Ευγένιον.Συν Λάμπρω, Θεοδώρω, και άλλο, Βλάσιον Θεωνάν, και Δαυίδ Τους αρωγούς ημών»
